Öğrenmenin Gücüyle Düşünmek: Hegemonya Ne Demek TDK?
Bir eğitimci olarak, her kelimenin içinde bir düşünme fırsatı gizli olduğuna inanırım. Öğrenme yalnızca bilgi edinmek değildir; dünyayı farklı açılardan görebilme cesaretidir. Bazı kavramlar vardır ki, onları anlamak yalnızca sözlük tanımlarını bilmekle kalmaz; onların toplumsal, kültürel ve zihinsel etkilerini kavramakla mümkündür. Hegemonya da bu kavramlardan biridir.
Peki, hegemonya ne demek TDK’ye göre ve bu kavramı pedagojik bir bakışla nasıl yorumlayabiliriz?
TDK’ye Göre Hegemonya Ne Demek?
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre hegemonya, “bir devletin, bir grubun veya bir düşüncenin diğerleri üzerindeki üstünlüğü ve egemenliği” anlamına gelir. Yani hegemonya, yalnızca fiziksel bir güç değil, fikrî ve kültürel bir hâkimiyet biçimidir.
Bu tanım, aslında öğrenme süreçlerinde sıkça göz ardı ettiğimiz bir gerçeğe de işaret eder: bilgi de güçtür. Bu nedenle hegemonya, yalnızca siyasetle değil, eğitimle, kültürle ve bireysel farkındalıkla da doğrudan ilişkilidir.
Pedagojik Perspektiften Hegemonya: Öğrenmede Gücün Dolaşımı
Eğitim dünyasında hegemonya, öğrenenin neyi, nasıl ve kimden öğrendiğini belirleyen görünmez bir yapıdır. Paulo Freire’nin Ezilenlerin Pedagojisi adlı eserinde belirttiği gibi, eğitim sistemi çoğu zaman var olan toplumsal düzenin ideolojisini yeniden üretir.
Bir öğretmen olarak şu soruyu sormak gerekir: “Öğrenciler gerçekten öğreniyor mu, yoksa yalnızca aktarılan bilgiyi ezberleyerek hegemonik bir bilgi düzenini mi sürdürüyorlar?”
Bu bağlamda, hegemonya öğrenme süreçlerinde farkında olunması gereken bir kavramdır. Çünkü eğitim, özgürleştirici olduğu kadar, hegemonik de olabilir. Öğretmen merkezli yaklaşımlar, öğrenciyi edilgen kılar; oysa modern pedagojik anlayış, öğreneni merkeze alır. Bilgiyi sorgulamak, öğrenmeyi demokratikleştirir.
Öğrenme Teorileri Işığında Hegemonya
Yapılandırmacı öğrenme teorisi, bilginin birey tarafından aktif biçimde inşa edildiğini savunur. Bu teoriye göre hegemonya, öğrenme sürecinde kırılabilir; çünkü birey, bilgiye pasif bir alıcı olarak değil, aktif bir yorumlayıcı olarak katılır.
Örneğin, sınıfta yalnızca öğretmenin konuştuğu bir ortamda bilgi dikte edilir, hegemonik yapı güçlenir. Fakat öğrencilerin soru sormaya, tartışmaya ve fikir üretmeye teşvik edildiği bir ortamda bilgi paylaşılır, güç dengesi eşitlenir.
Ayrıca eleştirel pedagoji anlayışı, hegemonya kavramına doğrudan dokunur. Freire’ye göre eğitim, bireylerin farkındalık kazanarak baskıcı sistemleri sorgulamalarını sağlamalıdır. Bu da öğrenmeyi yalnızca akademik bir süreç olmaktan çıkarır; sosyal adaletin, düşünsel özgürlüğün bir aracına dönüştürür.
Toplumsal Öğrenmede Hegemonya
Toplumlar da tıpkı bireyler gibi öğrenir. Kültürel normlar, medya, dil ve eğitim politikaları aracılığıyla toplumun değerleri biçimlenir. Bu süreçte hegemonya, kimin bilgisinin “doğru” kabul edildiğini belirler. Antonio Gramsci, kültürel hegemonya kavramını ortaya koyarak, egemen sınıfların yalnızca ekonomik değil, kültürel araçlarla da toplumu yönlendirdiğini söyler. Eğitim, bu noktada hem bir risk hem bir fırsattır: bireyi sistemin parçası haline getirebilir ya da eleştirel düşünme becerileriyle onu dönüştürebilir.
Bu yüzden bir öğretmen, yalnızca bilgi aktaran kişi değildir; aynı zamanda hegemonik düşünce biçimlerini fark ettiren, onları sorgulamaya cesaretlendiren bir rehberdir.
Hegemonyayı Anlamak, Öğrenmeyi Yeniden Düşünmektir
Hegemonya ne demek? sorusuna TDK’nin tanımı bize başlangıç sağlar ama yeterli değildir. Çünkü hegemonya, öğrenmenin ve öğretmenin içinde yaşayan bir kavramdır. Bir öğretmenin sınıfta kullandığı dil, seçtiği kaynaklar, değerlendirme yöntemleri —hepsi birer hegemonya göstergesidir.
Peki biz, öğrenme ortamlarımızda bu hegemonik kalıpları fark ediyor muyuz?
Öğrenciler kendi düşüncelerini ifade ederken özgür hissediyor mu?
Yoksa hâlâ tek bir “doğru bilgi” anlayışının gölgesinde mi öğreniyoruz?
Öğrenmenin dönüştürücü gücü, işte bu sorularla başlar. Çünkü farkındalık olmadan özgürleşme olmaz.
Eğitim, hegemonik bilgi zincirlerini kırmak ve bireyin kendi düşüncesinin öznesi olmasını sağlamak için vardır.
Sonuçta, her öğrenme deneyimi bir özgürleşme sürecidir.
Ve belki de en önemli soru şudur: “Kimi düşünceler sizin öğrenme biçiminizi şekillendiriyor, siz farkında mısınız?”